معنای کلمۀ مولی در حدیث غدیر، از زبان دو دانشور اهل تسنن

حدیث غدیر، از دیرباز به لحاظ سند و متن، مورد بحث و گفتگو میان دانشوران فریقین بوده و همچنان هست. از رساله معنی حدیث الغدیر نوشته شیخ مفید در سدۀ چهارم تا کتابهایی مانند مجلد غدیر از کتاب نفیس عبقات الانوار، دوره کتاب الغدیر خصوصاً جلد اول آن، کتاب معنی حدیث الغدیر نوشته سید مرتضی خسروشاهی در سدۀ چهاردهم بعلاوۀ دهها مقاله و رساله مختصر و مفصل، در این راستا پدید آمده‌اند.
در بیشتر این کتابها، بر مبنای کتابهای لغت دربارۀ معنای اصلی و معانی فرعی مولی بحثها آورده‌اند.
اما به حکم
در این قلم‌انداز، هدف مروری بر برگی از آثار فارسی دانشوران اهل تسنن در این زمینه است، آنان که از یک سوی فارسی‌دان بوده‌اند و از سوی دیگر دلبستگی به تشیع نداشته‌اند.
در این یادداشت، فقط به نوشتار دو تن از دانشمندان اهل تسنن اشاره می‌شود که به زبان فارسی آشنا بوده‌اند و معنای حدیث غدیر را به زبان فارسی نوشته‌اند.

یک. خطیب تبریزیدانشور سنی در کتاب «مشکوة المصابیح» احادیثی در فضیلت امیرالمؤمنین علی علیه السلام آورده که عبدالحق دهلوی آن کتاب را به نام «اشعة اللمعات» به فارسی ترجمه کرده است. وی ضمن نقل حدیث غدیر می‌نویسد:
«[پیامبر فرمود]: ألستم تعلمون أني أولی بکلّ مؤمن من نفسه؟ آیا نمی‌دانید که من اولی و اقرب‌ام به هر مؤمن از نفس وی؟ یعنی: امر نمی‌کنم مؤمنان را، مگر در آنچه صلاح و نجاح و خیریت دنیا و آخرت ایشان باشد. به خلاف نفوس ایشان که گاهی به شرّ و فساد نیز می‌خوانند». (نقل در: هاشمی شافعی، ص ۳۶۴).
این جمله مقدمۀ حدیث «من کنت مولاه فعلی مولاه» است و به روشنی معنای مولی را نشان می‌دهد.

دو. محمد طاهر هاشمی شافعی
هاشمی شافعی (۱۳۳۲ – ۱۴۱۲ ق.) از دانشوران منطقه کردستان است که آثاری مکتوب از او به یادگار مانده است. از جمله کتاب «مناقب اهل بیت از دیدگاه اهل سنت» که بنیاد پژوهشهای اسلامی مشهد به خط زیبای مؤلف چاپ کرده است. شرح حال او و جایگاهش در میان شافعیه در مقدمه کتاب آمده است. از جمله آثارش صحیفه سجادیه‌ای است که به خط زیبایش استنساخ کرده و همراه با مقدمه‌اش چاپ شده است. به هر حال، وی در کتاب مناقب اهل بیت، پس از نقل کلام پیشگفتۀ عبدالحق دهلوی می‌نویسد:
«فقیر مؤلف این کتاب مستطاب عرض می‌نماید که: علماء فریقین روی این حدیث بحث زیادی نموده‌اند. علماء شیعه آن را دلیل خلافت بلافصل حضرت علی (علیه السلام) می‌دانند. و علماء اهل سنت برای مولا معانی و تعبیرات دور و درازی بیان می‌نمایند. و اما تشریفات خاصی که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) طی اظهار این حدیث در غدیر خم برای علی (علیه السلام) قائل شده‌اند و اصل مفاد حدیث و تبریک و شادباشی که بعداً عمر رضی الله عنه به آن حضرت گفته‌اند، همه بلا شک و لا تردید، دالّ بر این است که منظور پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله سلم) از «مولی»، سرپرستی و تولیت امر بوده است. یعنی: هر کسی من سرپرست و متولّی امر او هستم، علی سرپرست و متولّی امر اوست. نظایر این حدیث از طریق اهل سنت باز روایت شده است». (ص ۳۶۵).
بر همین اساس است که هاشمی شافعی در جای دیگری از کتاب خود، حدیث عمران بن حصین را به نقل از مسند احمد می‌آورد که وقتی عمران از سفر یمن بازگشت و از حضرت علی علیه السلام نزد پیامبر شکایت کرد، رسول خدا فرمود: «ما تریدون من علی؟ (سه بار) ... إنّ علیاً منی و أنا من علی، و هو ولیّ کلّ مؤمن بعدی».
استاد شافعی این جمله را چنین ترجمه کرده است: «چه از علی می‌خواهید؟ ... علی از من است و من از علی. او بعد از من سرپرست کلّ مؤمنی است» (ص ۱۵).
نیز حدیث غدیر خم را به روایت عبدالرحمان بن ابی لیلی از مسند احمد و اسدالغابة آورده که ضمن آن رسول خدا فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه». استاد هاشمی شافعی در ترجمه‌اش گوید: «هر کس من سرپرست او هستم علی هم سرپرست اوست». (ص ۱۶).
در ادامۀ حدیث یادشده آمده است که خلیفۀ دوم گفت: «یابن أبی طالب أصبحت الیوم ولیّ کلّ مؤمن». وی حدیث را چنین ترجمه می‌کند: «ای پسر ابی طالب! از امروز سرپرست هر مؤمنی گردیدی» (ص ۱۶).
به نظر می‌رسد این مستندات، از دانشمندان سنی که ادیب‌اند و بر زبان فارسی تسلط دارند، به قدر کافی مطلب را در باب معنای اولی، مولی و ولیّ روشن می‌سازد.

نویسنده: عبدالحسین طالعی
برچسب: راویان حدیث غدیر، حیات پیامبر، ایران