صفحه آغاز | درباره ما
به یاد و یادبود شریف رضی
ه مناسبت ششم محرّم، سالروز درگذشت او

• حمید عطائی نظری

ابوالحسن محمّد بن حسین بن محمّد بن موسی ملقّب به رَضی موسوی یا شریف رَضی موسوی۱، برادر شریف مُرتَضی، و نقیب و سرپرست علویان بغداد، در سال ۳۵۹ زاده شد۲، و ۴۷ سال بعد، در روز یکشنبه ششم محرّم سال ۴۰۶ قمری درگذشت.۳ ابن انجَب ساعی در سرگذشت-نامۀ او آورده است که شریف رضی نقابت علویان بغداد را بر عهده داشته ولی بعدها مقیمِ اهواز گشته و پسرش ابوالحسن الناصر نائب وی در کارهایش، از جمله نقابت علویان، شده است.۴
وی به جهت تدوین سخنان منسوب به حضرت علی (ع) در قالب کتاب شریف نهج البلاغة شهرت فراوانی در میان امامیّه کسب کرده است. شریف رضی به لحاظ علمی بیشتر شخصیّتی ادبی دارد، و بطور خاص مقام وی در شعر عربی زبانزد همگان بوده است. به غیر از چند اثر موجز۵، دیگر آثار او، آثاری در زمینۀ شعر و ادب۶، و مباحث بلاغی ـ ادبی در قرآن و رِوایات است.۷ نجاشی و علامۀ حلّی نیز در وصف وی، به بیان اینکه شریف رضی شاعر مبرِّزی بود اکتفا کرده و هیچ او را به متکلّم بودن توصیف نکرده¬اند.۸ در فهرست آثار او هم که در رجال نجاشی آمده است حتّی نام یک اثر کلامی نظام¬مند دیده نمی¬شود. بر این اساس باید گفت که شریف رضی از حیث فعّالیّت کلامی و تأثیر گذاریش بر بالندگی کلام شیعه در آن روزگار رتبه¬ای به مراتب پایین¬تر از برادرش شریف مرتضی داشته، و نقشی بسیار کم¬رنگ-تر از او ایفا کرده است. با این وصف، از برخی دیدگاه¬های کلامی وی که در ضمن مباحث ادبی خود آورده تا اندازه¬ای می¬توان به خصائص اندیشۀ کلامی وی پی¬برد.۹ برخی از آثار ادبی ـ بلاغی وی که از بخت خوش به دست ما رسیده و از خلال مباحث کلامی شایان توجّه مطرح در آن می¬توان با دیدگاه¬های کلامی شریف رضی آشنا شد عبارتند از:
۱) تلخیص البیان فی مَجازات القرآن۱۰
۲) حقائق التأویل فی متشابه التنزیل
تنها بخش پنجم این اثر بر جای مانده و به طبع رسیده است.۱۱
۳) المَجازات النَّبَویّة۱۲
شریف رضی چنان که می دانیم همچون برادرش شریف مرتضی، محضر شیخ مفید را درک کرده و از او علم آموخته است. افزون بر این وی در اصولین، یعنی اصول فقه و کلام، شاگرد قاضی عبدالجبّار معتزلی بوده است. این امر از تصریحات خود شریف رضی مبنی بر اینکه نزد قاضی آثاری از او همچونالعمدة فی اصول الفقه۱۳و تقریب الاصول۱۴ و نیز شرح الاصول الخمسة۱۵ را خوانده است قابل فهم است. اجمالاً می توان گفت که روش و منهج کلامی شریف رضی در بیشتر مسائل کلامی، تا آنجا که از مباحث طرح شده در آثار او بر می آید، همچون شریف مرتضی، همان روش و منهج استادش قاضی عبدالجبّار معتزلی است. با این حال، برای قضاوت و ارزیابی دقیق در باب خصائص اندیشه کلامی وی باید تحقیقات بیشتری صورت گیرد، اوّل از همه آنکه آراء کلامی وی از خلال آثارش گردآوری و مبوّب گردد.


۱. ابن شهر آشوب، محمّد بن علی، معالم العلماء، ص ۱۳۶.
۲. حلّی، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال، ص ۲۷۰؛ ابن الساعی، علی بن انجَب،الدرّ الثمین فی أسماء المصنّفین، ص ۲۰۸.
۳. نجاشی، احمد بن علی، کتاب الرجال، ص ۳۹۸.
۴. ابن الساعی، علی بن انجَب، الدرّ الثمین فی أسماء المصنّفین، ص ۲۰۹.
۵. از جمله کتاب تعلیق خلاف الفقهاء که چُنانکه از نامش پیداست در زمینۀ فقه بوده، و کتابِ ناتمامِ خصائص الائمّة که در آن به نقل رِوایات وارده در فضیلت حضرت امیر (ع) پرداخته است، و کتاب أخبار قضاة بغداد که کتابی تاریخی ـ تراجمی بوده است.
۶. نگاشته¬های وی در زمینۀ شعر و ادب عربی عبارتند از: كتاب الزيادات في شعر أبي تَمّام، كتاب الجيّد من شعر ابن الحَجّاج، كتاب الزيادات في شعر ابن الحَجّاج،كتابمختار شعر أبي إسحاق الصابي،كتاب ما دار بينه و بين أبي إسحاق من الرسائل. (نجاشی، احمد بن علی، کتاب الرجال، ص ۳۹۸). دیوان شعر وی نیز در دو مجلّد به چاپ رسیده است، و چیره دستی او در شعر عربی را بخوبی نشان می¬دهد. نگرید: دیوان الشریف الرضی، دار بیروت للطباعة والنشر، ۱۴۰۳ ق / ۱۹۸۳ م.
۷. برای آگاهی¬های افزونتر دربارۀ احوال و آثار شریف رضی نگاه کنید به: جعفری، سیّد محمّد مهدی، سیّد رَضی، طرح نو، چاپ دوم،۱۳۷۸ش؛ مقدّمۀ مفصّل عبدالحسین الحلّی بر حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، دار الأضواء، بیروت، ۱۴۰۶ ق.
۸. نجاشی، احمد بن علی، کتاب الرجال، ص ۳۹۸؛ حلّی، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال، ص ۲۷۰.
۹. برای آگاهی بیشتر از آراء کلامی وی نگاه کنید به: اسعدی، علیرضا، سیّد رضی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ۱۳۹۰. البتّه برای شناخت جامعتر دیدگاه¬های کلامی شریف رَضی باید اثری به مراتب جدّی¬تر و پر برگ¬تر و پربارتر از اثر یادشده به نگارش درآید.
۱۰. موسوی، محمّد بن حسین، تلخیص البیان فی مَجازات القرآن، حقّقه: محمّد عبدالغنی حسن، الطبعة الثانیة، دار الأضواء، بیروت، ۱۴۰۶ ق. دو طبع دیگر این اثر عبارتست از: موسوی، محمّد بن حسین، تلخیص البیان فی مَجازات القرآن، حقّقه: مکّی السیّد جاسم، الطبعة الأولی، عالم الکتب، بیروت، ۱۴۳۲ ق. موسوی، محمّد بن حسین، تلخیص البیان فی مَجازات القرآن، تحقیق و تقدیم: علی محمود مُقَلّد، دار مکتبة الحیاة، بیروت، ۱۹۸۴ م.
۱۱. موسوی، محمّد بن حسین،حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، شرح: محمّد رضا آل کاشف الغطاء، الطبعة الأولی، دار الأضواء، بیروت، ۱۴۰۶ ق.
۱۲. موسوی، محمّد بن حسین،المَجازات النبویّة، تصحیح: مهدی هوشمند، الطبعة الأولی، دار الحدیث، قم، ۱۳۸۰ ش.
۱۳. نگرید:موسوی، محمّد بن حسین،المَجازات النبویّة، ص ۱۷۶.
۱۴. نگرید:موسوی، محمّد بن حسین،تلخیص البیان فی مَجازات القرآن، حقّقه: محمّد عبدالغنی حسن، ص ۲۱۲.
۱۵. نگرید:موسوی، محمّد بن حسین،المَجازات النبویّة، ص ۳۳۰.

برای ما بنویسید
نام کامل:
شهر:
آدرس ایمیل:

متن نظر:


موضوعات



جغرافيا



ادوار تاریخی

www.alinameh.com, The ejournal in specialty of Imam Ali (A.S.)