• عبدالحسین طالعی
[۱]
اطلاعات در دنیای امروز ویژگی‌هایی دارد، از جمله اینکه:
یکم. تولید آنها شتابی روزافزون دارد.
دوم. در میان آنها، قوی با ضعیف، مفید با بی فایده و حتی زیان بار، مستند با بی سند و ... خلاصه غثّ و سمین سخت در هم آمیخته است.
سوم. بسیار پراکنده است.
دربارۀ هر یک از این وجوه، سخن فراوان است. چنانکه مدیریت اطلاعات برای ذخیره و بازیابی در هر یک از این شاخص‌ها راه حلی خاصّ خود دارد که باید جداگانه بررسی شود.
[۲]
استاد
محمد سعید طریحی جبران ویژگی سوم را هدف گرفته و با تلاش سنگین و با استفاده از امکانات متنوع در اروپا و بهره گیری از ارتباطات فراوان، به علاوه خوشنامی دیرینۀ خانوادگی، کوشیده بر آن غلبه کند.
مجلۀ الموسم – که از شکل مجله خارج شده و شکل کتابی گرفته – با همین رویکرد سامان می‌گیرد.
[۳]
طریحی در طول چند دهه فعالیت بیش از ۱۴۰ عنوان کتاب مفید منتشر کرده که عمدتاً در چند موضوع است: فضائل اهل بیت علیهم السلام، آثار علمای خاندان طریحی، تاریخ و جغرافیای کوفه، تاریخ و فرهنگ و اعلام هند، نسخه شناسی و کتابشناسی. فهرستی مختصر از این کارنامه در پایان مجلد ۱۳۲ از مجله الموسم (ص ۶۱۸ – ۶۲۴) آورده است.
اینها بجز کتابهای دوره‌ای است مانند: الانسکلوبیدیا العلویّة (مجموعه آثار در بارۀ امیرالمؤمنین علیه السلام که تا کنون ۱۵ مجلد آن منتشر شده) یا الشیعة فی الکویت (تا کنون ۴ جلد). نمایۀ محتوای این گونه موسوعه‌ها – که هر کدام، دهها عنوان کتاب و مقاله را در بردارد – خود می‌تواند عنوان گفتاری مستقل باشد که برای اهل تحقیق مفید افتد.
مجلۀ الموسم یکی از همین تلاشها است که غالب پژوهشیان با این جریان مستمرّ فرهنگی آشنایند.
[۴]
دو شماره از مجلۀ الموسم به مدیریت محمد سعید طریحی (شماره‌های ۱۳۲ و ۱۳۳ دورۀ ۳۱ شمارۀ ۱ و ۲) مربوط به سال ۱۴۳۸/۲۰۱۷ به مناسبت نیم قرن از رحلت عالم جامع عراق، مرحوم
سید هبة الدین شهرستانی به رساله‌ها و مقالات ایشان یا مربوط به ایشان اختصاص یافته است. این مجموعه شامل بخشی یا تمام مقالات همایش بزرگداشت سید هبة الدین است که چند سال پیش به اهتمام مرحوم دکتر سید محمد علی شهرستانی برگزار شد.
ناشر این دو مجلد، همچون مجلدات پیش، مرکز أکادیمیة الکوفة در هلند، با مشارکت دارالحکمة در کانادا است. البته در تدوین کتاب، از اسناد و نسخه‌های مکتبة الجوادین (که به اهتمام سید هبة الدین در صحن مطهر جوادین علیهما السلام تأسیس شده است) بهرۀ زیادی گرفته‌اند. جلد اول ۶۲۴ و جلد دوم ۶۰۸ صفحه دارد.
[۵]
در این دو مجلد، دهها عنوان رساله و مقاله و سند و تصویر و یادداشت، از سید هبة الدین یا در باره‌اش می‌توان دید، در چند موضوع:
۱. شرح حال شهرستانی
۲. اسناد و تصاویر از او یا در باره او.
۳. مقالات، خطابه‌ها، رساله‌هایی از او.
۴. مقالاتی در باره او.
بر اساس آنچه در بند قبل گفته شد، بعضی از اینها برای تخستین بار منتشر می‌شود و برخی بازنشر. بعضی نیز برگرفته از پایان‌نامه‌های دانشگاههای عراق است. اما به هر حال در یک هدف مشترک اند: گردآوری پراکنده‌هایی در این موضوع.
در این قلم انداز می‌کوشم عناوین مرتبط با امامت و خلافت را از میان عنوان سوم (از چهار عنوان یادشده) به اجمال یادآوری کنم.
[۶]
سه رساله‌ای که معرفی مختصر آنها مورد نظر است:
۱. رسالة الخلافة، تحقیق: کاظم جواد المنذری (ج ۲ ص ۸۷ تا ۱۵۲).
۲. رساله غدیریه، تحقیق: عماد الکاظمی (ج ۲ ص ۱۵۳ تا ۲۰۰).
۳. الخلافة بالنصّ أو الانتخاب، تحقیق: حسن کریم ماجد الربیعی (ج ۲ ص ۲۰۱ تا ۲۳۶).
تمام کتابها با قلمی زیبا و روان، با روش ویژه‌ای به بحث وارد شده که دست کم نسبت به آثار حوزوی در آن زمان جنبۀ ابتکاری داشته است. ارتباطات فراوان مرحوم شهرستانی به ابتکاری بودن این آثار کمک می‌کرده است.
این رساله‌ها بر اساس نسخه‌های خطی آثار مؤلف موجود در مکتبة الجوادین منتشر می‌شود. بعضی پیشتر نیز چاپ شده بود که اکنون ویرایش جدیدی از متن ارائه می‌شود. چنانکه ترجمه‌های فارسی برخی در سالهای پیش نشر یافته است. که اکنون چاپ مجدد آن ترجمه‌ها با ویرایش جدید بر اساس چاپهای جدید متن رساله‌ها مفید است.
[۷]
عناوین رسالة الخلافة چنین است:
۱. خلافت مشروع چگونه است؟
۲. روشهای نادر در زعامت خلفا، از آغاز تا زمان بنی عباس.
۳. اساسا زعامت برای چیست؟
۴. آیا کسی جز امام علی علیه السلام برای این کار مناسب بود؟
۵. امامت آن حضرت بر اساس راههای مشروع بوده است.
۶. زعامت بر اساس وصایت
۷. انتخاب صادق و کاذب
۸. انتخاب امام علی علیه السلام برای خلافت
۹. خلیفه اول چگونه بر اوضاع مسلط شد؟
[۸]
رساله غدیریه چهار فصل اصلی دارد:
۱. محل جغرافیایی غدیر خم
۲. خلاصه‌ای از حدیث غدیر
۳. بعضی روایات مفصل غدیر، از جمله روایت خطیب بغدادی از حبشون بن موسی از ابوهریره، تصحیح سند آن و نقل طریق دیگر برای آن.
۴. معنای حدیث غدیر به ویژه معنای مولی و ده شاهد برای معنای صحیح آن.
[۹]
عناوین رساله الخلافة بالنص أو الانتخاب:
۱. فهم ماهیت خلافت
۲. افضلیت در خلافت
۳. غایات خلافت
۴. خلافت در بنی علی
۵. نتایج بحث در باب خلافت اسلامی
۶. خلافت به معنای شیعی (امامت)
۷. کدام مبنا برای خلافت قوی تر است؟
۸. حقیقت خلافت
۹. علل اختلاف ادوار خلافت (مروری کلی، از سقیفه تا همایش آنکارا در سال ۱۳۴۱ قمری)
۱۰. خلافت به نصّ
[۱۰]
اهمیت و فایدۀ این گونه مباحث در زمانی روشن می‌شود که ببینیم گروههایی با تفکر تکفیری، کلماتی مانند خلافت، بیعت بر آن و جهاد در راه آن را محور قرار داده‌اند. آنگاه دیگران را گمراه و واجب القتل دانسته‌اند و ...
بازشناسی این مفاهیم و آموزه‌ها، بر اساس آثار یاد شدۀ مرحوم شهرستانی فرصتی مناسب است، به ویژه اینکه دهها سال پیش از پیدایش برخی گروههای تکفیری پاسخ به برخی از سخنان فعلی آنها را در بردارد.
[۱۱]
نگارش این یادداشت در واپسین روزهای تابستان ۱۳۹۶ و آخرین روزهای ذی الحجه ۱۴۳۸ و در آستانۀ ورود به محرم یک بار دیگر به ما هشدار می‌دهد که وقتی واژه‌ها از جامۀ معنای راستین خود تهی شدند و جامه‌ای دروغین پوشیدند، فاجعه‌هایی به بار می‌آید مانند رویداد کربلا؛ که اگر روشنگری و تبیین خطّ هدایت روشن به دست و زبان و اقدام خلیفۀ راستین خدا، سیدالشهدا علیه السلام نمی بود، اکنون از اسلام نه اسمی مانده بود و نه رسمی.
چنانکه در همین روزگار نیز، در مناطقی که با خط نورانی اهل بیت علیهم السلام بیگانه‌اند، همان اندیشه‌های اموی همچنان جریان دارد.
اینکه در برخی از زیارات مأثور می‌خوانیم: «قتل الله من قتلک بالأیدي و الألسن»، بدین رو است که امام معصوم، پیکری دارد و پیامی. و در برابر هر یک، دشمنی یا دشمنانی. در برابر دشمنان پیکر امام معصوم، باید از بدن مقدس او به دست و سلاح دفاع کرد و در برابر دشمنان پیام حضرتش باید از این پیام با زبان و قلم و تبیین و روشنگری به دفاع برخاست.
این دو جهاد، مکمّل هم اند، بلکه هر زمانی و هر وضعی دفاع خاصّ خود را می‌طلبد. بعید نیست که تبیین معنای صحیح خلافت و امامت مصداق دفاع از پیام امامان معصوم و شهیدان خون‌رنگ دشت طف باشد.
[۱۲]
و حسن ختام این قلم انداز، اشاره‌ای است به خلیفۀ بحق الهی در این روز و روزگار، امام مهدی سلام الله علیه، که امروز تنها بزرگ مردی است که جامۀ خلافت بر قامت او راست آمده و تنها اوست که فردایی بس نزدیک بر خانۀ کهن توحید – کعبۀ مقدس – تکیه می‌زند و آیۀ شریفه را می‌خواند:
«أم من یجیب المضطرّ إذا دعاه و یکشف السوء و یجعلکم خلفاء الأرض»
از خدای مهرورز مهرگستر می‌خواهیم که ظهورش را برساند و انسان را برهاند. آمین.
مروری بر سه رساله سید هبة الدین شهرستانی در باب امامت و خلافت 
