گفتاری محققانه از علامه محمد علی اردوبادی
مقدمه مترجم
جامعۀ مسلمانان در نخستین روزهای پس از رحلت پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله و سلم با سخنی مواجه شد که به حضرتش نسبت داده شد و به بهانۀ آن تحولاتی بس مهم روی داد.
جمعی از حاکمان به پیامبر خدا نسبت دادند که می فرماید: «ما پیامبران ارثی بر جای نمی نهیم و آنچه از ما بر جای می ماند، صدقه است».
در بارۀ این سخن، گفتگوها شد و رساله ها نوشتند، که از زمان شیخ مفید تا کنون مطرح است و در جای خود بررسی می شود. اما در خلال این گفتگوها، سخن از حدیث دیگری در کتاب کافی به میان آمد که مشابهت ظاهری با این سخن دارد.
این حدیث در کتاب کافی نقل شده است. بدین روی، شارحان کافی در بارۀ آن توضیح داده اند. ولی در اینجا ترجمۀ گفتاری می آید که بطور عادی در معرض دید پژوهشگران قرار نمی گیرد.
محقق اردوبادی در این گفتار، حدیث کافی را با عنایت به این مشابهت بررسی کرده و توضیح داده است، به گونه ای که پس از تبیین علمی به تذکری اخلاقی و روش شناسی عملی می رسد. این گفتار، بخشی است از اجازۀ میرزا محمد علی اردوبادی به سید محمد کاظم جزایری که در سال ۱۳۵۸ هجری قمری صادر شده و متن آن در میراث حدیث شیعه دفتر ۲۰ آمده و اینک ترجمۀ بخش از آن (ص ۵۰۰ – ۵۰۱) به محضر دانش پژوهان تقدیم می شود. بدان امید که در این بامداد آدینه، گامی در راه تقرّب به آستان آسمان‌سای امام عصرمان حضرت بقیة الله ارواحنا فداه به شمار آید.
عبدالحسین طالعی
متن گفتار
به اسانید خودم روایت می کنم از امام صادق سلام الله علیه که فرمود:
«العلماء ورثة الأنبیاء. و ذلک أنّ الأنبیاء لم یورثوا درهما و لا دینارا، و إنّما أورثوا أحادیث من أحادیثهم. فمن أخذ بشیء منها فقد أخذ حظّاً وافراً. فانظروا علمکم هذا عمّن تأخذونه. فإنّ فینا أهل البیت في کلۀ خلف عدولاً ینفون عنه تحریف الغالین و انتحال المبطلین و تأویل الجاهلین». (کافی چاپ اسلامیه ج ۱ ص ۳۲).
ترجمه حدیث از مرحوم دکتر سید جواد مصطفوی:
امام صادق علیه السلام فرمود: دانشمندان وارثان پيمبرانند، براى اينكه پيمبران پول طلا و نقره به ارث نگذارند و تنها احاديثى از احاديثشان به جاى گذارند. هر كه از آن احاديث برگيرد، بهره بسيارى برگرفته است. پس نيكو بنگريد كه اين علم خود را از كه مي گيريد، زيرا در خاندان ما اهل بيت، در هر عصر، جانشينان عادلى هستند كه تغيير دادن غاليان و به خود بستگىِ خرابكاران و بد معنى كردن نادانان را از دين برمي دارند.
توضیح: مراد از این حدیث، آن نیست که آنان اموال خود را به ارث نمی گذارند، چنانکه کج اندیشان پنداشته اند. بلکه مراد آن است که پیامبران، با زهد و اِعراض از دنیا و زیورهایش که دارند، و در مقام تعلیم و ارشاد به گفتار و کردار خود هستند، در اندیشۀ گردآوریِ مال نیستند تا آن را به عنوان ارث بر جای نهند.
بلکه در زمان حیات خود، بدان سان به انفاق اموال خود می پردازند که غالباً مالی به دستشان نمی مانَد که به تقسیم ارث برسد. اما این منافاتی ندارد با آن حقیقت که ضرورت های زندگی که در دست دارند، پس از آنها به ارث برسد؛ مانند مسکن، جامه، مرکب و مانند آن. یا آنچه خداوند به حسب مصالح خاصّ زمانی به آنها بخشیده است. یا ثروت هنگفتی که کسی به آنها هبه کرده باشد.
به هر حال، آیات مواریث، مطلق است و مقیّد ندارد. اگر خبری نیز در این زمینه به عنوان مقیّد رسیده باشد، باید به دیوار کوبید، به دلیل مخالفت با قرآن که ارث حضرت یحیی و سلیمان علیهما السلام را اشکارا گفته است.
بطور خلاصه، مفاد حدیث این است که پیامبران به صفات الهی آراسته شده اند. بدین روی آنچه با آن مقام شامخ تناسب دارد، ارث نهادن علوم و معارف الهی، اخلاق برتر، آداب اجتماعی صحیح و اصلاحات انسانی است، نه اموال دنیا که برخی از مردم همچون سگهای درنده بر آن افتاده اند.
البته اگر به دلیل بعضی از مصالح، واجد بعضی از اموال شدند، ارتباطی به نکتۀ پیشین ندارد. و حدیث، هیچ دلالتی ندارد بر دروغی که به پیامبر خدا بسته اند (صلی الله علیه و آله و سلم) در این که پیامبران ارثی از اموال باقی نمی گذارند.
از خدا می خواهیم که ما را از مصادیق این حدیث شریف قرار دهد، از کسانی که به اهل بیت علیهم السلام متوسّل باشند، فقط کلام آنها را بیاموزند و بدان عمل کنند.
امام علیه السلام فرمود: «فانظروا علمکم هذا ...» اشاره است به بررسی مصادر استوار در اقتباس علوم نبوت و احادیث آن که در اینجا بدان اشاره شده است، که با تعلیل «فإنّ فینا أهل البیت ...» مناسب است. و اینان کسی جز امامان اهل بیت علیهم سلام الله نیستند. پس باید انسان مؤمن از تکیه بر افرادی غیر اهل بیت حذر کند، مبادا دست ضلالت ها و مطامع نفسانی او را به هلاکت افکند.
آیا پیامبران ارث مالی از خود بر جای می نهند؟ 
