• عبدالحسین طالعی
با توجه به اینکه نوروز سال ۱۳۹۷ شمسی با سالروز شهادت امام هادی علیه السلام مصادف شده، در نظر گرفتم یک سلسله مطالب در ده قسمت پیرامون زیارت غدیریه صادره از ناحیه مقدسه حضرتش را به دوستداران خاندان نور هدیه کنم. تمام این مقاله در مجله صحیفه اهل بیت شماره ۳ -۴ ویژه نامه امام هادی علیه السلام منتشر شده است.
***
مقدمات
زیارت غدیریه متنی است استوار و فصیح که به سند معتبر، از امام هادی علیه السلام رسیده است.
۱. سند زیارت غدیریه
ابن مشهدی محدث سده ششم زیارت غدیریه را نقل می‌کند: (المزار الكبير،ابن المشهدی؛ ص ۲۶۳).
وی می‌نویسد: زيارة اخرى لمولانا أمير المؤمنين علي بن ابي طالب صلوات الله عليه مختصة بيوم الغدير
أخبرني بهذه الزيارة الشريف الأجل العالم أبي [أبو] جعفر محمد المعروف بابن الحمد النحوي، رفع الحديث عن الفقيه العسكري صلوات الله عليه في شهور سنة إحدى و سبعين و خمسمائة.
و أخبرني الفقيه الأجل أبو الفضل شاذان بن جبرئيل القمي رضي الله عنه، عن الفقيه العماد محمد بن أبي القاسم الطبري، عن أبي علي، عن والده، عن محمد بن محمد بن النعمان، عن أبي القاسم جعفر بن قولويه، عن محمد بن يعقوب الكليني، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن أبي القاسم بن روح و عثمان بن سعيد العمري، عن أبي محمد الحسن بن علي العسكري، عن أبيه صلوات الله عليهما، و ذكر أنه عليه السلام زار بها في يوم الغدير في السنة التي أشخصه المعتصم.
همچنین شهید اول در مزار خود ص ۷۴ و علامه مجلسی در بحار الانوار ج ۹۷ چاپ بیروت ص ۳۵۹ آن را نقل کرده‌اند. محدث قمی در دو کتاب خود هدیه الزائرین و مفاتیح الجنان نیز آن را آورده است که بدان اشاره خواهد شد.
۲. کلام محدث قمی در باره سند و اعتبار زیارت غدیریه
محدث جلیل شیخ عباس قمی در کتاب هدیة الزائرین (چاپ مؤسسه سبطین، ص ۲۴۱ – ۲۴۲) با اشاره به سند زیارت غدیریه می‌نویسد:
«این سلسلۀ شریفه، همه از اعیان علما و شیوخ طائفه و رؤسای مذهب اند. و جناب ابوالقاسم بن روح و عثمان بن سعید، هر دو از نواب امام عصر – صلوات الله علیه – اند. و بعد از تأمّل معلوم میشود که در تمام زیارات مأثوره، زیارت به این درجه از صحت و اعتبار و قوت سند پیدا نمی‌شود».
محدث قمی آنگاه جمله ای از مزار قدیم نقل می‌کند: « .... و کلّما حضرت مشهده الشریف و أین حللت من البلاد، فزره بهذه الزیارة، و خصوصاً یوم الغدیر. ... و هر وقت که حاضر شدی در آن مشهد شریف و در هر بلد که باشی پس آن حضرت را زیارت کن به این زیارت، بخصوص در روز غدیر». محدث قمی می‌افزاید: « و این عبارت صریح است در آن که این زیارت را در هر روز، از نزدیک ودور میشود خواند، و این فائدۀ جلیله ای است که البته راغبین در عبادت و شائقین زیارت حضرت شاه ولایت آن را غنیمت خواهند شمرد».
محدث قمی همچنین در مفاتیح الجنان پس از نقل زیارت غدیریه گوید: «ما در کتاب هدیة الزائرین اشاره کردیم به سند این زیارت و آنکه این زیارت را در هر روز، از نزدیک و دور میشود خواند، و این فایدۀ جلیله ای است که البته راغبین در عبادت و و شائقین زیارت حضرت شاه ولایت آن را غنیمت خواهند شمرد» (مفاتیح الجنان، افست چاپ اسلامیه، ص ۳۷۳).
به نظر می‌رسد در باب اعتبار زیارت همین کلام به اندازۀ کافی گویا است و ما را از توضیحات بیشتر بی نیاز می‌کند.
۳. ویژگی های محتوایی زیارت غدیریه
این زیارتنامه ویژگی هایی دارد، از جمله:
یک. سیرۀ جامع حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در عین اختصار.
دو. .استناد این سیره به امام معصوم
سه.اشتمال بر دهها آیه قرآن، به شکلهای مختلف (نقل عین متن، استناد، استشهاد، بیان سبب نزول و ... ) به گونه ای که به عنوان یک منبع موثق در تفسیر آن آیات قابل استفاده است.
چهار.اشتمال بر چندین حدیث نبوی در بارۀ امام امیرالمؤمنین.
پنج.امر به خواندن آن در هر زمان و هر مکان، چنانکه از محدث قمی نقل شد.
۴. پژوهش های پیشین در باب زیارت غدیریه
در باره این زیارتنامه تا کنون از کارهای زیر آگاهی یافته ایم:
یک.در پیشگاه امام پارسایان. محمد رضا بحرینی. قم: دلیل ما، ۱۳۸۸. ۶۱۶ ص.
دو.غدیریه: نیم نگاهی به زیارت مخصوص عید غدیر خم از امام هادی علیه السلام. مهدی نیلی پور. اصفهان: مرغ سلیمان، ۱۳۹۱. ۶۰ ص.
سه.میراث امام هادی علیه السلام: ترجمه زیارت غدیریه و جامعه. قم: عطر عترت، ۱۳۹۱، ۸۰ ص.
نگارنده سطور نیز در مورد این زیارتنامه تا کنون کارهای مختصری ارائه کرده است، از جمله:
یک.نگاهی بر زیارت غدیریه (با همکاری محمد حسین صفاخواه). تهران: سهاره، ۱۳۸۰، ۲۴۸ ص.
دو.زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام در روز عید غدیر با ترجمه فارسی. مشهد: نشر جلیل، ۱۳۸۰. ۸۱ ص. این کتاب با ویرایش و بازنگری ترجمه و تقسیم متن زیارت به ۱۱۰ بند در دست چاپ مجدد است.
سه.نجوا زیر آسمان غدیر. قم: حکمت و اندیشه، ۱۳۹۴. ۷۰ ص.
انس نگارنده با مضامین این رساله کم برگ و پربار در طول سالها سبب شد تا این رساله نیز پدید آید. توضیح اینکه تلاش نگارنده بر این بوده که در این آثار، هرگز تکرار مطالب پیش نیاید و هر یک از آثار یادشده از زاویه ای خاصّ خود به زیارت غدیریه بنگرد. و در این مقال، از زاویه ای دیگر بدان می‌نگریم.
***
اینک در این فرصت، ده فصل دیگر از حقایق آن – که در باب امامت است - مرور میشود. و من الله التوفیق.
۱ـ دین استوار و صراط مستقیم
متن: السلام علی دین الله القویم و صراطه المستقیم.
نکته ها:
۱. در تعریف دین اختلاف زیادی وجود دارد، تا آنجا که برخی گفته اند به عدد دین داران، تعریف های متعدد در دین موجود است. شگفتا! که پدیده‌ای چنین آشنای درون انسان‌ها باشد، امّا هر کس به فراخور فهم و درک و سلیقۀ خود، آن را به گونه ای تفسیر و تبیین کند. نکتۀ مهم این است که با وجود تمام اختلافات، در این نقطه اتّفاق نظر وجود دارد که دین، دین خداست نه خلق خدا. دینی که از ناحیۀ آفریدگار آمده نه از ناحیۀ آفریدگان، طبعاً باید از سوی خداوند متعال تعریف شود نه از سوی آفریدگان. این است که سخن از "دین الله" در میان است.
۲. دین خدا بدیهی است که «قویم» است، یعنی استوار. همگان می‌دانند که دانش بشری بر پایۀ هایی همچون فرضیه، حدس، تخمین، آزمون، نقص، نارسایی ، تکامل تدریجی و... بنیاد نهاده شده است. از این رو، مجموعه ای از دانستنیهای موقت و زودگذر است . البته همان دانستنیها برای گذران زندگی موقت بشر در چند روزۀ دنیا کفایت می‌کند، امّا مدّعای دین خدا تأمین سعادت انسان در یک زندگی طولانی و بی نهایت به درازای ابدیت است. از این رو، دین خدا باید استوار باشد. چنین دینی پیراسته از عوامل فنا و عمر کوتاه، باید انسان را تا پایانِ بی پایانِ روز جزا همراهی کند. چنین است که دین مبتنی بر حقایق ثابت و استوار الهی پیش می‌رود و کاروان انسان‌ها را به همراهی فرا می‌خواند.
۳. هر چند در نظر عموم مردم، نخستین تصویر از دین خدا با نماز و روزه و دعا و حجّ و دیگر فروع دین همراه است، امّا در نظر اهل نظر، روشن است که هریک از اینها، شاخه هایی از درخت پر برگ و بار دین را تشکیل می‌دهند و هیچ یک از آنها به معنای تمام دین نیست. تمام دین همان وجود ارجمندی است که تمام این عبادات و مناسک، به او قوام می‌گیرند. این وجود گرامی روح تمام این مناسک و مایۀ قوام همۀ این شاخه های پر برگ و بار است.
۴. پرسش مهم این است که پس از پیامبر، این روح دین را در کجا باید جست؟ اجزای پراکندۀ دین پس از رسول خدا، چگونه قوام می‌گیرند؟ و آن دین قویم چیست که همچون ریشه ای استوار، شاخ و برگ‌ها را حیات می‌بخشد؟
رسول خدا، خود در حدیث جاودانۀ ثقلین، به این پرسش مهم پاسخ گفته و تمام عمر برکت خیز خود را در یک جمله خلاصه کرده که بر اساس آن، راه هدایت منحصر است در تمسّک توأمان به قرآن و عترت. یعنی که این تمام دین است و هر عبادتی فقط بر این مبنا ارزیابی میشود.
۵. اینک امیر مؤمنان علیه السلام است که بیانگر کتاب است و سرسلسلۀ عترت. بدین رو، حقّ این است که بگوییم: وجود او دین استوار الهی است که هریک از آن شاخه‌ها و فروع، تنها و تنها بر مبنای ولایت حضرتش ارزیابی میشود. از این حقیقت گاهی به این تعبیر یاد میشود که آن امام همام، "میزان الاعمال" است. که تمام اعمال را باید با این میزان استوار الهی سنجید.
ششم. امیرالمؤمنین علیه السلام صراط مستقیم خداست. صراط نیز ـ همان گونه که در مورد دین گفته شد ـ حقیقتی است که عبادات مختلف، اجزای آن هستند. خداوند متعال، صراط مستقیم خود را "یگانه" می‌داند، برعکس راه های گوناگونی که به نتایج مختلف می‌رسند:
«و انّ هذا صراطی مستقیماً فاتبعوه و لا تتبعوا السّبل فتفرق بکم عن سبیله».
این است راه استوار من . اینک از آن پیروی کنید و از راه های دیگر پیروی مکنید که شما را از راه او پراکنده می‌سازد. (انعام/۱۵۳)
راه یکی است؛ چرا که تعیین کنندۀ راه، خدای واحد است. و هدف نیز چیزی جز رضای خدا نیست. هرکس به این دین قویم و این صراط مستقیم گردن ننهد، تمام عبادات او تنها در حدّ حرکات نمایشی است که از آن رنجی در تن او می‌ماند و مایۀ فریب دیگران میشود.
هفتم. این صراط مستقیم، همان است که هر روز دست کم ده بار، هدایت به آن را از خدایمان در عالی ترین مواقف عبادت یعنی نماز درخواست می‌کنیم. یکی از شروط استجابت دعا این است که بدانیم چه چیزی از خدای خود می‌خواهیم. کسی که نداند "صراط مستقیم" چیست ، چگونه انتظار استجابت دعای خود را دارد؟
درسهای امامت از زیارت غدیریه امام هادی علیه السلام - بخش اول 
